काठमाडौं । घरजग्गा खरिदविक्रीमा हुने शंकास्पद कारोबारमाथि सरकारको सुष्म निगरानी बढाएको छ । मुलुक ग्रेलिस्टमा परेसँगै सरकार अवैध कारोबारलाई निस्तेज पार्ने हिसाबले अघि बढेको बताइरहँदा यो काम के कसरी भइरहेको छ त ? 

नेपाल अहिले ग्रे लिस्टमा छ । शंकास्पद कारोबार बढेसँगै नेपाललाई ग्रे लिस्टमा राखिएपछि अहिले अवस्था सुधारका लागि योजनाबद्ध काम अघि बढाइएको बताइएको छ । त्यसमाथि पनि घरजग्गा खरिदविक्रीमा हुने शंकास्पद कारोबारमाथि सरकारको विशेष रुपमा सुक्ष्म निगरानी बढाएको दाबी सरकारको छ ।

कसरी, कुन तवरले बढाइदै छ त निगरानी ?

-    अब घरजग्गा कारोबार गर्दा उच्च पदस्थ व्यक्तिको नातेदार भएपनि खुलाउनुपर्ने 

-    घरजग्गामा हुने अवैध कारोबारलाई रोक्न उच्चपदस्थ व्यक्तिहरुको नातागोता भएपनि खुलाउनुपर्ने बध्यात्मक नियम 

-    सम्पत्ति शुद्धीकरण तथा आतंङ्कवादी क्रियाकलापमा वित्तीय लगानी निवारण सम्बन्धमा जारी गरिएको निर्देशन, २०८२ अनुसार कार्यान्वयनमा ल्याउँदै घरजग्गा खरिद–विक्री गर्दा केवाईसी फर्म भर्नुपर्ने व्यवस्था गरिएको 

-    जसमा उच्च पदस्थ व्यक्ति भए वा नातेदार छ भने पनि खरिद–विक्रिका क्रममा केवाईसीमा खुलाउनुपर्ने व्यवस्था छ ।

-    केवाईसीका लागि तयार पारिएको अनुसूचिमा उच्च पदस्थ व्यक्तिको परिभाषा समेत गरिएको छ । 

-  उच्च पदस्थ व्यक्ति भन्नाले राष्ट्रपति, उपराष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री, प्रधानन्यायाधीश, प्रतिनिधिसभाको सभामुख, राष्ट्रियसभाको अध्यक्ष, प्रदेश प्रमुख, नेपाल सरकारका मन्त्री, प्रदेश सरकारका मूख्यमन्त्री, संघीय संसदका सदस्य, संवैधानिक निकायका पदाधिकारी, प्रदेशसभाका सभामुख, प्रदेश सरकारका मन्त्री, नेपाल सरकारका विशिष्ट श्रेणी वा सो सरह वा सो भन्दा माथिका पदाधिकारी, उच्च अदालतको न्यायाधीश वा सो भन्दा माथिल्लो तहको न्यायाधीशलाई तोकिएको छ ।

-    प्रदेशसभाका उपसभामुख, प्रदेशसभाका सदस्य, राष्ट्रियस्तरको राजनीतिक दलको केन्द्रीय पदाधिकारी, जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख तथा उपप्रमुख, नगरपालिकाका प्रमुख तथा उपप्रमुख, गाउँपालिकाका अध्यक्ष तथा उपाध्यक्ष, नेपाल सरकारको पूर्ण वा आंशिक स्वामित्व भएका संस्थाको उच्च पदाधिकारी वा त्यस्तो जिम्मेवारी भएको वा पाएको व्यक्ति समेत तोकिएको छ । 

-  विदेशी उच्च पदस्थ व्यक्तिको परिभाषा समेत अनुसूचिमा राखिएको छ । 
-    घर जग्गा खरिद वा विक्रीको कारोबार शंकास्पद देखिएमा कार्यालय र सूचक संस्थाले सोको जानकारी नेपाल राष्ट्र बैंक वित्तीय जानकारी इकाइमा पठाउनुपर्ने व्यवस्था गरिएको छ ।

-   सम्पत्ति शुद्धीकरण तथा आतंङ्कवादी क्रियाकलापमा वित्तीय लगानी निवारण सम्बन्धमा जारी गरिएको निर्देशनमा गरिएको व्यवस्थाअनुसार अबदेखि खरिदकर्ताको बैंक खाताबाट बिक्रीकर्ताको बैंक खातामा रकम जम्मा भएको बैंक स्टेटमेन्ट लिखतसँगै अनिवार्य पेश गर्नुपर्ने व्यवस्था राखिएको छ । 

-   एक व्यक्तिले एक दिनमा तीन करोडभन्दा बढीको कारोबार गरेमा राष्ट्र बैंकलाई जानकारी दिनुपर्ने व्यवस्था गरिएको छ । 

-   यो व्यवस्थाअनुसार अबदेखि घरजग्गा खरिद विक्रीको कारोबार गर्दा स्थानीय तहले प्रमाणित गरेको बैनावट्टाको कागज पेश गरेमा १० लाख रुपैयाँभन्दा बढीको बैनावट्टा भएको अवस्थामा त्यस्तो रकम खरिदकर्ताको बैंक खाताबाट विक्री कर्ताको बैंक खातामा बैंकिङ वा विद्युतीय कारोबार प्रणालीमार्फत लेनदेन भएको विवरण बैनावट्टाको कागजातसहित पेश गर्नुपर्ने व्यवस्था गरिएको छ ।

-   घर जग्गा खरिद विक्रीको कारोबार गर्दा १० लाख रुपैयाँदेखि ५० लाख रुपैयाँसम्मको कारोबार बैकिङ प्रणाली वा विद्युतीय भूक्तानी प्रणालीमार्फत गर्नुपर्ने व्यवस्था गरिएको छ । 

-  तर, ५० लाख रुपैयाँभन्दा बढी रकमको कारोबार विद्युतीय भुक्तानी प्रणालीमार्फत सोझै र चेकमार्फत विक्रीकर्ताको नाममा तयार गरिएको गुड फर पेमेन्ट चेकमार्फत गर्नुपर्ने व्यवस्था गरिएको छ ।

-   बैंकमार्फत राजस्व दाखिला गर्ने व्यवस्था भएका कार्यालयको हकमा १० लाखभन्दा बढीको घरजग्गा खरिद विक्रीको कारोबार गर्दा लाग्ने रजिष्ट्रेशन वापतको शुल्क र दस्तुर खरिदकर्ताको खाताबाट र लाभकर वापतको राजश्व विक्रीकर्ताको खाताबाट सम्बन्धित कार्यालयले तोकिदिएको राजश्व खातामा जम्मा गर्नुपर्ने व्यवस्था गरिएको छ ।

यी व्यवस्थामा कडाईबाट सरकारको अपेक्षा के छ ?

-   सम्पत्ति शुद्धीकरण निरुत्साहित हुन्छ, 

-   कारोबारको यथार्थ विवरण सरकारको प्रणालीमा आउछ, 

-   सरकारी राजश्व चुहावट बन्द हुने र मालपोतको भ्रष्टाचार अन्त्य गर्न सहयोग हुनुका साथै आर्थिक क्षेत्र र पारदर्शी कारोबार हुने अपेक्षा सरकारले गरेको छ ।

नेपालमा घरजग्गा कारोबार अनौपचारिक रुपमा धेरै हुने गरेको छ ।  सम्पत्ति शुद्धीकरण नियम पालना नगरेको कारण फाइनान्सियल एक्सन टास्क फोर्स एफएटीएफ को एसिया प्रशान्त समूह (एपिजी) ले नेपाललाई दुई वर्षका लागि दोस्रो पटक ग्रे लिस्टमा राखेको छ । यदी अब २० महिनामा तोकेको सर्त पूरा नगरेमा कालोसूचीमा गर्नेछ । त्यसैले पनि सरकारले ग्रे लिस्टबाट हटाउने प्रयास अनुसार यो नीति अख्तियार गरेको देखिन्छ ।