पछिल्लो समय मुलुकमा राजतन्त्र फर्किनुपर्ने मागसहित उठेको राजाबादी आन्दोलन एकाएक सेलाएको छ। सडक तताउने तेवरका साथ सुरू भएको आन्दोलन अहिले न ध्वनि छ, न दृश्य। यसको पछाडि नेतृत्वमा देखिएको कमजोरी, आपसी फुट, एकताको अभाव र सत्तासीन तीन प्रमुख दलहरूको गहिरो रणनीति रहेको विश्लेषण गरिँदैछ।

राजाबादी आन्दोलनको उदय र अवसान

राजतन्त्रको अन्त्यपछि लामो समयसम्म मौन रहेका राजाबादी शक्तिहरू केही वर्षयता फेरि सक्रियरूपमा उत्रिएका थिए। देशमा निरन्तर भ्रष्टाचार, नेतृत्वको अकर्मण्यता, मूल्यवृद्धि, बेरोजगारीजस्ता समस्याबाट जनता त्रस्त भएका बेला "राजा आऊ, देश बचाऊ" भन्ने नाराले जनताको ध्यान खिच्न थालेको थियो।

विशेषगरी तीन ठूला दलहरू- कांग्रेस, एमाले र माओवादीबाट निराश जनता वैकल्पिक शक्ति खोज्दै थिए। यही अवस्थाको फाइदा उठाउँदै राजाबादी दलहरू विशेषगरी राप्रपाले जनभावनालाई चिर्ने प्रयास गरे।

तर आन्दोलन लामो टिकेन। दुर्गा प्रसाईजस्ता प्रभावशाली व्यक्तिहरूको सहभागिता भए पनि आन्दोलन स्पष्ट रणनीति, स्पष्ट एजेन्डा र एउटै नेतृत्वविहीन हुँदा कमजोर हुँदै गयो।

तिनकुने घटनाले आन्दोलनको मोड बदल्यो

तिनकुनेमा आन्दोलनका क्रममा दुई जना प्रदर्शनकारीको मृत्यु भयो। त्यस घटनाले आन्दोलनलाई राष्ट्रिय चर्चा त बनायो, तर नेतृत्व तहमा देखिएको मतभेद र दोषारोपणले आन्दोलनको दिशा नै बद्लियो। दुर्गा प्रसाईलाई घटनाको दोषी ठहर गर्दै राप्रपा र अन्य नेताहरू आफैं सुरक्षित बन्ने प्रयासमा लागे।

यसले आन्दोलनभित्रै अविश्वास र विभाजनको वातावरण सिर्जना गर्‍यो। आन्दोलन सँगसँगै न चल्ने, न त एउटै नेतृत्व स्वीकार्ने प्रवृत्तिले जनतामा सन्देश गयो— राजाबादीहरू अझै तयार छैनन्।

तीन ठूला दलहरूको संयुक्त रणनीति
नेपाली कांग्रेस, एमाले र माओवादीलाई थाहा छ— जनताले भाषण र आश्वासनमा विश्वास गर्ने दिन सकिएको छ। तसर्थ, यी दलहरू आपसमा वैमनस्य देखाए पनि वैकल्पिक शक्तिको उदय भएमा एक हुन सक्छन् भन्ने तथ्य तिनले बेलैमा बुझे। त्यसैअनुसार, राजाबादी आन्दोलनमाथि वैचारिक आक्रमण मात्र होइन, भित्री राजनीतिक खेलमार्फत पनि निस्तेज पार्ने प्रयास गरियो।

संविधानमै संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र सुनिश्चित भएको अवस्थामा राजतन्त्रको माग असंवैधानिक भएको जस्ता तर्कहरूलाई यी दलहरूले सशक्त रूपमा अघि सारे। साथै, आन्दोलनमा देखिएको हिंसा, अराजकता र विभाजनलाई देखाएर जनसमर्थन घटाउने अभियान पनि सशक्त बनाइएको देखिन्छ।

राजाबादीहरूको कमजोरी

राजाबादी आन्दोलनको प्रमुख कमजोरी नै आपसी एकता र दीर्घकालीन रणनीतिको अभाव हो। राप्रपा, राष्ट्रवादी मोर्चा, दुर्गा प्रसाई जस्ता स्वतन्त्र अभियन्ता सबै आ–आफ्नै लाइनमा चले। एकअर्कालाई सहयोग गर्नुको सट्टा दोषारोपण र श्रेयको लडाइँले आन्दोलनमा निरन्तरता आउन सकेन।

त्यसैगरी, जनतासँग स्पष्ट योजनाबद्ध विकल्प नदिएको, केवल भावनामा भरिएको नारामात्रै अघि सारिएको देखिन्छ। "राजा आऊ" भन्ने नारापछि के हुन्छ, शासन प्रणाली कस्तो हुने, विकासको खाका के हो भन्ने जस्ता सवालमा उत्तर नदिई जनतालाई लामो समय सहमत गराउन सम्भव भएन।

सार,
राजाबादी आन्दोलनको सेलाउनु र वैकल्पिक शक्तिको निर्माणमा देखिएको कमजोरी दुवै कारणले सत्तासीन तीन दलहरू अझै बलियो देखिएका छन्। तर, जनतामा निरन्तर चुलिँदै गएको असन्तोष भने कायम छ। यस्तो अवस्थामा—यदि नयाँ शक्ति वा पुरानै शक्ति (जसमा राजाबादी पनि पर्छन्) जनताका वास्तविक मुद्दा, कार्ययोजना र स्पष्ट नेतृत्वसहित प्रस्तुत हुन सके—भविष्यमा राजनीतिक भूकम्प आउन नदिएको ग्यारेन्टी छैन।