काठमाडौँ । नेपालमा प्रविधिको उच्चतम प्रयोग गरी हुर्किएको पुस्ता ‘जेन–जी’ ले सरकारको सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्ने हर्कतविरुद्ध देशभरि नै प्रदर्शन गरेको छ । सरकारी निर्णयको विरुद्धमा भएको यो प्रदर्शनले बुढो पुस्ताको मुठीबाट देशलाई स्वतन्त्र बनाउने ध्येय लिएको देखिन्छ । केवल सामाजिक सञ्जाल चलाउन नपाउँदा यो उग्र प्रदर्शन भएको पक्कै होइन्, देशमा व्याप्त भ्रष्टाचार, बेथिति, अस्तव्यस्तता र युवाहरुको अन्यौलग्रस्त भविष्यको चिन्ता समेत यसमा आक्रोश बनेर मिसिएको छ । यो आन्दोलनमा सरकारले दमन गरेसँगै झन उग्र बन्दै गएको छ र देशका विभिन्न शहरमा फैलिएको छ । आखिर यो कलिलो पुस्ताको आक्रोश किन त ? यो आक्रोशलाई धेरै पक्षबाट बुझ्न सकिन्छ, केही मुख्य विषय भने यी हुन्–

१. अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतामाथिको हस्तक्षेप

जेन–जी पुस्ताका लागि सामाजिक सञ्जाल केवल मनोरञ्जनको साधन मात्र नभई आफ्ना विचार, भावना र सरोकारहरू व्यक्त गर्ने प्रमुख मञ्च हो । यो निर्णयले उनीहरूको अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतालाई कुण्ठित गरेको महसुस गराएको छ । लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यतालाई आत्मसात् गरेको समाजमा सरकारले कुनै पनि माध्यमलाई नियन्त्रण वा बन्द गर्ने प्रयास गर्दा युवाहरूमा आक्रोश पैदा हुनु स्वाभाविक हो ।

२. डिजिटल अधिकार र पहुँचको प्रश्न

जेन–जी पुस्ताको जीवनशैली र आर्थिक गतिविधि सामाजिक सञ्जालसँग जोडिएको छ । धेरै युवाहरूले यसलाई शिक्षा, रोजगारी, व्यवसाय र सूचना प्राप्तिको माध्यम बनाएका छन् । सरकारको यो कदमले उनीहरूको डिजिटल अधिकार र पहुँचमाथि सिधा प्रहार गरेको छ । यसले उनीहरूको भविष्य र व्यावसायिक अवसरहरूमा नकारात्मक असर पार्न सक्ने डर र चिन्तालाई बढाएको छ ।

सरकारप्रतिको अविश्वास

सरकारले सामाजिक सञ्जाल नियमनका लागि दर्ता अनिवार्य गरेको तर्क दिए पनि युवाहरूले यसलाई सरकारको नियन्त्रणवादी सोचको रूपमा लिएका छन्। विगतमा सरकारले गरेका कतिपय निर्णयहरूले जनहितलाई भन्दा पनि नियन्त्रण र राजनीतिक स्वार्थलाई प्राथमिकता दिएको उनीहरूको बुझाइ छ । यस कारण, सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्ने निर्णयलाई पनि उनीहरूले सरकारले पारदर्शिता र सुशासन कायम गर्न नसकेको अवस्थामा नागरिक आवाजलाई दबाउन खोजेको रूपमा बुझेका छन् ।

४. बेथितिविरुद्धको आक्रोश

यो पुस्ताले नेपालको राजनीतिमा वर्षौंदेखि जरा गाडेको भ्रष्टाचार, नातावाद, र दण्डहीनता देखेको छ । उनीहरूले वर्तमान राजनीतिक नेतृत्वले देश विकासमा भन्दा पनि सत्ताको खिचातानीमा मात्र ध्यान दिएको महसुस गरेका छन् । यही अविश्वासले गर्दा उनीहरूले आफूलाई कुनै पनि राजनीतिक दलको झण्डामुनि नराखी स्वतन्त्र रूपमा आन्दोलन गरेका हुन् । सरकारले एकातिर सामाजिक सञ्जाललाई बन्द गर्ने जस्ता नियन्त्रणकारी कदम चाल्ने र अर्कोतिर ठूला भ्रष्टाचारका मुद्दाहरू (जस्तैः ललिता निवास, सुन तस्करी, नक्कली भुटानी शरणार्थी काण्ड) लाई बेवास्ता गर्ने गरेको देखिन्छ। सरकारको यो दोहोरो मापदण्डले युवाहरूलाई थप आक्रोशित बनाएको छ । 

५. प्रविधि र चेतनाको संयोजन

यो पुस्ताले डिजिटल प्रविधिको प्रयोग गरेर सरकारी निकायका कमजोरीहरू, भ्रष्टाचारका घटनाहरू र राजनीतिक बेथितिहरूको बारेमा छिटोछरितो सूचना प्राप्त गर्छ । यसरी प्राप्त हुने सूचना र जानकारीले उनीहरूमा राजनीतिक चेतना जगाएको छ र उनीहरूलाई समस्याको जड राजनीतिक प्रणालीमै रहेको बुझ्न मद्दत गरेको छ ।

६. संगठित विरोधको नयाँ रूप

प्रविधिमा दक्ष जेन–जी पुस्ताले सामाजिक सञ्जालको प्रयोग गरेर नै छोटो समयमा ठूलो संख्यामा मानिसहरूलाई संगठित गर्न सफल भएको छ। यो प्रदर्शनले परम्परागत राजनीतिक दल वा नेताको आह्वानमा भन्दा पनि नागरिक स्वस्फूर्त र डिजिटल रूपमा एकजुट भएर विरोध गर्न सक्छन् भन्ने कुराको प्रमाण दिएको छ । यसले भविष्यमा हुने विरोध प्रदर्शनहरूको स्वरूपमा पनि परिवर्तन आउन सक्ने संकेत गरेको छ ।

अन्तमा, जेन–जीको यो आक्रोश केवल सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्ने निर्णयमा मात्र सीमित छैन । यो प्रविधिमा आधारित आधुनिक समाजमा सरकारले अपनाउनुपर्ने नीति, अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता र युवाहरूको अधिकारप्रतिको संवेदनशीलतासँग सम्बन्धित गम्भीर प्रश्न हो । सरकारले यो आक्रोशलाई केवल एउटा विरोध प्रदर्शनको रूपमा मात्र नहेरी यसको गहिराइलाई बुझेर अगाडि बढ्नुपर्ने देखिन्छ । दमनले समाधान छैन, उनीहरुका माग, इच्छा–आकांक्षालाई सम्बोधन गर्नतिर लाग्नुपर्दछ ।