काठमाडौँ । नेकपा एमालेको राजनीतिक वृत्तमा यतिबेला एक अदृश्य तर गहिरो द्वन्द्व चलिरहेको छ – एकतर्फ पार्टी अध्यक्ष केपी शर्मा ओली, अर्कोतर्फ पूर्वराष्ट्रपति र एमालेकै वरिष्ठ नेतृ विद्या देवी भण्डारी। यद्यपि सतहमा देखिने रूपमा यो प्रतिस्पर्धा स्पष्ट छैन, तर पछिल्ला घटनाक्रम र ओलीका सार्वजनिक अभिव्यक्तिहरूले यस ‘स्याडो बक्सिङ’ (Shadow Boxing) को संकेत प्रस्ट दिएको छ।

भित्रभित्रै चुलिँदो द्वन्द्व

राजनीतिमा शक्ति सधैं प्रत्यक्ष देखिँदैन, कहिलेकाहीं त्यो संकेत, सन्देश र भूमिकाको छायाँमा लुकेको हुन्छ। ओली र भण्डारीबीचको तिक्तता त्यही छाया(रणनीतिक प्रतिस्पर्धा हो। ओलीले अनेरास्ववियुको २४ औं महाधिवेशनको उद्घाटनमा उमेर हदको प्रसंग झिक्दै आफू ७४ वर्षको भए पनि नेतृत्वको लागि सक्षम रहेको तर्क गरे। यो भनाइ त्यत्तिकै थिएन, यसले पूर्वराष्ट्रपति भण्डारीलाई लक्षित गर्दै, उनलाई "सावधान" रहन सन्देश दिने प्रयत्न थियो।

यो त्यसपछि आएको हो, जब भण्डारीले एक अन्तर्वार्तामा नेतृत्व आवश्यक परे आफू तयार रहेको संकेत गरेकी थिइन्। ओलीको यस्तो प्रतिक्रिया, विश्लेषकहरूका अनुसार, ‘सफ्ट वार्निङ’ हो, जुन पार्टीभित्र सत्ता हस्तान्तरणका सम्भावनालाई नै दबाउने रणनीति थियो।

गृहथलोमै भण्डारीको प्रभावशाली उपस्थिति

राजनीतिमा ‘स्थान’ मात्र भौगोलिक हुँदैन, त्यसले प्रतीकात्मक शक्ति पनि बोकेको हुन्छ। यही सन्दर्भमा, ओलीको गृह जिल्ला झापा र मोरङमा भण्डारीको बढ्दो उपस्थितिले ओलीलाई असहज बनाएको बुझिन्छ।

विर्तामोडमा आयोजित विज्ञान प्रदर्शनी, विराटनगरमा उपमेयरहरूको भेला– यी सबै कार्यक्रममा भण्डारीको सक्रियता आकस्मिक थिएन। ती सबै गतिविधि एमालेभित्र शक्ति सन्तुलन पुनःनिर्माणको एक संकेत थिए – जहाँ भण्डारी ‘निस्क्रिय सम्मानित पदाधिकारी’ होइन, ‘भावी विकल्प’ को रूपमा उदाउँदै थिइन्।

महाधिवेशन र ‘सचेत सन्देश’

ओलीले आफैं महाधिवेशनको प्रसंग झिक्नु पनि अनौठो संयोग होइन। हालसम्म पार्टीले महाधिवेशनको मिति तय नगरेको अवस्थामा ओलीको यस्तो वक्तव्यले देखाउँछ कि उनी अहिले पनि सम्भावित प्रतिस्पर्धाबाट बच्न रणनीतिक रूपमा ‘एजेन्डा सेट’ गर्न खोजिरहेका छन्।

विशेषगरी भीम रावलको निष्कासनपछि ओलीलाई महाधिवेशनमा चुनौती कम हुने अपेक्षा थियो। तर भण्डारीको गतिविधिले उनीभित्र पुनः असहजता जन्माएको देखिन्छ। यसकारण ओली महाधिवेशनको सन्दर्भमा खुलेर बोले, तर त्यो बोली पनि भण्डारीको सम्भावित आकांक्षालाई ‘डिस्करेज’ गर्नेतर्फ निर्देशित देखिन्छ।

भण्डारीको ‘लिगेसी’ र कार्यकर्ताको आकांक्षा

एमाले कार्यकर्ताभित्र ओलीप्रति बढ्दो असन्तोष र ‘वैकल्पिक नेतृत्व’ खोज्ने आकांक्षा पनि ओलीको त्रासको कारण हो। पार्टीले २०७४ मा प्राप्त गरेको अभूतपूर्व सफलतालाई ओलीले संस्थागत गर्न सकेनन्। बरु, पार्टी दुई टुक्रा भयो, सरकार ढल्यो, र २०७९ को निर्वाचनसम्म आइपुग्दा एमाले दोस्रो शक्तिमा झर्‍यो।

यस्तो पृष्ठभूमिमा, भण्डारीप्रति कार्यकर्ताको विश्वास बढ्नु अस्वाभाविक होइन। उनी ‘मदन भण्डारीको राजनीतिक लिगेसी’ को एक मात्र प्रत्यक्ष प्रतिनिधि हुन्। यो लिगेसी नै ओलीको शक्ति विस्तारको आधार थियो। तर अब यही लिगेसी भण्डारीमार्फत उनीमाथि फर्किन थालेको छ।

ओलीको त्रास : भण्डारीभित्रको नेतृत्वको सम्भावना

ओलीको डर केवल राजनीतिक प्रतिस्पर्धासँग सीमित छैन, त्यो नेतृत्वको प्रतीकात्मकता, कार्यकर्ताको झुकाव, र इतिहासको साखसँग पनि गाँसिएको छ। ओलीले खुलेर भन्छन् – "पार्टीले राष्ट्रपति बनायो", तर त्यो कथनले अब काम गर्दैन। कारण, भण्डारी एमालेको ऐतिहासिक संघर्षको हिस्सा हुन्, ओली आउनुअगावै पार्टीमा प्रभावशाली उपस्थिति बनाइसकेकी थिइन्।

यदि ओली साँच्चै उनको राजनीतिक हैसियतलाई ‘सिर्जना गरिएको’ भन्थे भने, अहिले पार्टी सदस्यसमेत नभएकी भण्डारीलाई लिएर उनले यति कडा अभिव्यक्ति दिनुपर्ने थिएन। यसबाट स्पष्ट हुन्छ – ओली भण्डारीको राजनीतिक पुनःउदयसँग गहिरो डराएका छन्।

निष्कर्ष : नेतृत्व संघर्षको नयाँ अध्याय

एमालेभित्रको अहिलेको शक्ति संघर्ष कुनै सामान्य आन्तरिक विवाद होइन। यो नेतृत्वको वैचारिक दिशा, इतिहासप्रतिको दाबी, र भविष्यप्रतिको दृष्टिकोणबीचको टक्कर हो। ओलीको 'स्याडो बक्सिङ' रणनीति उनलाई अस्थायी रूपमा लाभ दिन सक्ला, तर कार्यकर्ताभित्रको चाहना, लिगेसीको शक्ति र राजनीतिक सन्देशको चक्रव्यूह यति सहज होइन।

अब प्रश्न छ – के ओली आफ्नो पुरानो करिश्मा फर्काउन सफल हुन्छन्? कि भण्डारी एमालेको नयाँ युगको प्रवेशद्वार बन्छिन्? यी उत्तरहरू समयसँगै खुल्ने छन्। तर यकिन के छ भने, एमालेभित्र नेतृत्व प्रतिस्पर्धाको नयाँ अध्याय सुरु भइसकेको छ – जहाँ रणनीति, छायाँ युद्ध र इतिहास सबैको महत्त्व बराबरी रहनेछ।