काठमाडौँ । संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रलाई उल्टाएर राजसंस्था पुनःस्थापना गर्ने उद्घोषसहित अनिश्चितकालीन आन्दोलन सुरु गरेका राजावादीहरू अहिले ‘न गरिखानु न मरिजानु’को अवस्थामा पुगेका छन् । जेठ १५ गते गणतन्त्र दिवसकै दिन सुरु भएको यो आन्दोलन सुस्ताएको मात्र छैन, राजावादीहरूबीच आन्तरिक भाँडभैलोसमेत मच्चिएको छ । पहिलो चरणको आन्दोलनको समीक्षा र दोस्रो चरणको तयारीका लागि बुधबार बोलाइएको बैठकमा न त समीक्षा भयो, न दोस्रो चरणको आन्दोलन घोषणा भयो । बरु, राजावादीहरूबीचको मतभेद स्पष्ट रूपमा छताछुल्ल भयो ।  राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी (राप्रपा)का अध्यक्ष राजेन्द्र लिङ्देनलगायतका शीर्ष नेताहरू बैठकमा उपस्थित भएनन्, भने राप्रपा नेपालका अध्यक्ष कमल थापालाई होहल्लाकै कारण बोल्न दिइएन । 

राप्रपाका अध्यक्ष लिङ्देनले प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीलाई हेलिकप्टरबाट भाग्न बाध्य बनाउने दाबी गरेका थिए, तर उनलाई आन्दोलनलाई एकजुट बनाउन र अगाडि बढाउनै सकस परेको छ ।  प्रधानमन्त्री ओलीलाई हेलिकोप्टरबाट भाग्न बाध्य बनाउने उद्घोष गरेका लिङ्देन आन्दोलन छाडेर आफैँ सडकबाट भाग्ने स्थिति बनेको छ ।  

राजावादी आन्दोलन किन कमजोर भयो ?

नेतृत्वमा एकताको अभाव
आन्दोलन कमजोर हुनुको पहिलो कारण नेतृत्वमा एकताको कमी हो । बुधबारको समीक्षा बैठकमा भएको भाँडभैलोले पनि यो कुरा प्रष्ट हुन्छ । राजावादीहरू एकजुट भएको दाबी गरे पनि स्पष्ट रणनीति र एकीकृत नेतृत्वको अभावले आन्दोलन प्रभावहीन बनेको छ । राप्रपा, राप्रपा नेपाल र अन्य साना समूहहरूबीच नेतृत्व र एजेन्डामा फरक–फरक धारणा छ, जसले आन्दोलनलाई कमजोर बनाएको छ ।

जनसमर्थनको कमी
सुरुमा सडकमा राम्रो उपस्थिति देखाएका राजावादीहरूको प्रदर्शनमा पछिल्लो समय निराशा छाएको छ । ठूलो संख्यामा जनसमर्थन जुटाउन नसक्नुले आन्दोलन कमजोर बनेको छ । अधिकांश जनता गणतन्त्र र लोकतान्त्रिक व्यवस्थाप्रति प्रतिबद्ध छन्, जसले राजावादी नारालाई कमजोर बनाएको छ ।

राजतन्त्रको नकारात्मक छवि
गणतन्त्रका नेताहरूको कार्यशैलीबाट जनता वाक्क भएपनि राजतन्त्रप्रति सकारात्मक धारणा छैन । कतिपयले राजतन्त्रकालमा जनजीवन सुखी र व्यवस्थित भएको दाबी गरे पनि तथ्यहरूले राजतन्त्रकाललाई ‘कालरात्री’को रूपमा चित्रण गर्ने गरेका छन् । पृथ्वीनारायण शाह र महेन्द्र वीरविक्रम शाहबाहेक अन्य शासकहरूले जनहितमा काम गरेको देखिँदैन । यसले राजतन्त्रप्रति नकारात्मक धारणा बनाएको छ, जसको असर आन्दोलनमा परेको छ ।

पूर्वराजाको विवादास्पद छवि
पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र शाहको शासनकालका निर्णयहरू र राजनीतिक हस्तक्षेपले उनको छवि कमजोर छ । ०४६ सालको जनआन्दोलनपछि बनेको ०४७ सालको संविधानमा राजा वीरेन्द्र संवैधानिक राजतन्त्रमा सहमत थिए । तर, ०५८ मा राजा वीरेन्द्रको वंश विनाशपछि ज्ञानेन्द्रले शासन हातमा लिए । उनले ०५८ असोज १८ र ०६१ माघ १९ मा शासन सत्ता कब्जा गरे, जसले उनको छविलाई थप विवादास्पद बनायो । फलस्वरूप, उनको पुनरागमनको सम्भावनाप्रति जनतामा आशंका छ ।

राजनीतिक दलहरूको बलियो उपस्थिति
प्रमुख राजनीतिक दलहरू, जस्तै नेपाली कांग्रेस, माओवादी केन्द्र, नेकपा (एमाले) र एकीकृत समाजवादी, गणतन्त्रको रक्षाका लागि एकजुट छन् । यी दलहरूले राजतन्त्र फर्कने सम्भावना नरहेको स्पष्ट सन्देश दिएका छन् । नयाँ दलहरू रास्वपा, नाउपा र जनमत पार्टीले पनि राप्रपालाई समर्थन गरेका छैनन् । 

हिन्दुराष्ट्र मुद्दाको सीमित प्रभाव
राजावादीहरूले राजसंस्थासँगै हिन्दुराष्ट्रको मुद्दालाई आन्दोलनको आधार बनाएका छन् । तर, नेपालको बहुजातीय र बहुधार्मिक संरचनाले यो मुद्दालाई व्यापक समर्थन प्राप्त भएको छैन । 

जनताको आर्थिक र सामाजिक प्राथमिकता
नेपाली जनताको ध्यान आर्थिक विकास, रोजगारी र सामाजिक सुधारमा केन्द्रित छ । जनताले व्यवस्था परिवर्तनभन्दा अवस्था परिवर्तनमा खोजेका छन् । राजावादीहरूले जनताका यी मुद्दालाई समेट्न नसक्दा आन्दोलनले गति लिन सकेको छैन ।

दीर्घकालीन कार्ययोजनाको अभाव
राजावादीहरूको मुख्य मुद्दा राजसंस्था पुनःस्थापना भए पनि दीर्घकालीन रणनीति र स्पष्ट कार्ययोजना छैन । संवैधानिक राजतन्त्र कि सक्रिय राजतन्त्र भन्नेमा समेत उनीहरू स्पष्ट छैनन् । राजसंस्था पुनःस्थापनापछि जनताको जीवनस्तर र देशको विकास कसरी गर्ने भन्ने योजना नहुँदा आन्दोलन कमजोर बनेको छ ।

प्रशासनिक र कानुनी अवरोध
सरकारले निषेधित क्षेत्र घोषणा गर्ने, प्रहरी बल प्रयोग गर्ने र आन्दोलनकारीलाई पक्राउ गर्ने जस्ता कदमहरू चालेर राजावादी प्रदर्शनलाई नियन्त्रण गरेको छ । यस्ता अवरोधले आन्दोलनलाई सशक्त हुनबाट रोकेको छ ।

नयाँ पुस्ताको उदासीनता
केही युवाहरू राजावादी आन्दोलनमा सहभागी भए पनि अधिकांश नयाँ पुस्ता विदेशिएका छन् । उनीहरूको ध्यान प्रविधि, शिक्षा र वैश्विक अवसरमा केन्द्रित छ । युवाहरूको अपेक्षित सहयोग नपाउँदा आन्दोलन सुस्ताएको छ ।

गणतन्त्रको बलियो आधार, जनताको बदलिँदो प्राथमिकता र राजावादी नेतृत्वको आन्तरिक कमजोरीले राजसंस्था पुनःस्थापनाको सम्भावना न्यून छ । यदि राजावादीहरूले आफ्नो रणनीति र सन्देशलाई समयानुकूल बनाउन सकेनन् भने यो आन्दोलन थप कमजोर हुने निश्चित छ ।